بیماری سلیاک، نوعی بیماری آلرژیک گوارشی است که سبب آسیب به پرزهای روده کوچک و سبب اختلال در جذب مواد مغذی می‌شود. افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند ، پروتئینی به نام گلوتن را که در گندم، جو، چاودار و احتمالاً جودو سر وجود دارد، نمی‌توانند تحمل کنند. البته برنج و ذرت در این زمینه مشکلی ایجاد نمی‌کنند. زمانی که بیماران مبتلا به این بیماری ، غذاهای حاوی پروتیین گلوتن مصرف کنند، دستگاه ایمنی بدن پاسخی را به صورت تخریب روده کوچک صادر می‌کند. این تخریب به خصوص در پرزهای روده که مواد مغذی از طریق آنها جذب می‌شوند، ایجاد می‌شود. به دنبال آسیب پرزهای روده‌ای فرد به دلیل توقف جذب مواد غذایی حیاتی بدون توجه به مقدار غذای خورده شده دچار کمبودهای تغذیه ای می شود. از انجا که سیستم ایمنی خود فرد سبب تخریب و آسیب پرزهای روده کوچک می‌شود، این بیماری، در گروه بیماریهای خود ایمنی طبقه بندی می‌گردد..
التهاب روده هنگامی آغاز می شود که یک بیمار سلیاکی شروع به خوردن غذاهای حاوی گلوتن کند. گلوتن پروتئینی است که در گندم ، جو ، چاودار و خانواده حبوبات یافت می شود. جودوسر برای بیماران سلیاکی مضر نیست ، اما در سلیاکی ها توصیه نمی شود. واکنش سیستم ایمنی برضد گلوتن ، باعث واکنش التهابی در دیواره روده می شود . در حالت طبیعی مخاط روده کوچک با میلیونها پرز پوشیده شده که سطح جذب روده را افزایش می دهند.
در التهاب ناشی ازسلیاک پرزهای روده کوچک موقتا آسیب می بینند که باعث کاهش جذب غذا می شود. وقتی گلوتن از غذا حذف شود ، التهاب کاهش می یابد و روده شروع به التیام یافتن می کند. پیشرفت علایم از یک بیمار به بیمار دیگر متفاوت است.
شیوع بیماری سلیاک چقدر است؟
تقریبا یک نفر از هر ۲۵۰ نفر سلیاک دارد ، ولی فقط ۱ نفر از هر ۱۰ نفر ممکن است تشخیص داده شود و از بیماری خود آگاه باشد.
بعضی از این بیماران ، بیماری خفیفی دارند و ممکن است علائمی نداشته باشند یا فقط علایم خفیفی از خود نشان دهند. تخمین زده می شود ۱ میلیون نفر در آمریکا و۴ – ۳ میلیون نفر در جهان به این بیماری مبتلا باشند.
عوارض بیماری سلیاک چیست ؟
عوارض این بیماری در سفیدپوستان بیشتر از غیر سفیدپوستان دیده می شود. شیرخواران و کودکان ممکن است بیماری سلیاک داشته باشند اما معمولا بیماری در بزرگسالی تشخیص داده می شود . حتی ممکن است این بیماری در ۷۰ یا ۸۰ سالگی تشخیص داده شود.
زنان بیشتر از مردان مبتلا می شوند.
علایم اصلی بیماری سلیاک چیست ؟
علایم یا نشانه های بیماری بستگی به وسعت التهاب روده دارد . برخی دچار التهابی خفیف با علایم ناچیز می شوند، حتی گاهی ممکن است احساس کنند بیماری از بین رفته است. بعضی از بیماران التهاب شدیدتری دارند که علایم را تشدید می کند و مجبور به مراجعه به پزشک می شوند. تا وقتی که روده کوچک شدیدا ملتهب نشود علایم در فرد ایجاد نمی شود.
اغلب موارد بیماری سلیاک، ارثی است و نسلی به نسل دیگر، در خانواده انتقال می‌یابد. این بیماری معمولاً به هنگام دوران شیرخوارگی یا اوایل کودکی (دو هفتگی تا یک سالگی) آغاز می‌شود. امکان دارد علایم هنگامی ظاهر شوند که کودک اول بار شروع به خوردن غذاهای حاوی گلوتن می‌کند.
در بزرگسالان، علایم ممکن است به تدریج و در عرض چند ماه یا حتی چند سال پدیدار شوند. یکی از عوامل مهمی که در زمان و نحوه شروع بیماری موثر استد، مدت زمانی است که یک فرد از شیر مادر تغذیه کرده است. هر اندازه این دوران طولانی تر باشد، علائم، دیرتر بروز می‌کنند. به طور کلی در رابطه با تاثیر شیر مادر در جلوگیری از بیماری سلیاک در کودکان می توان چنین گفت:تغذیه با شیر مادر ،کودکان را در برابر بیماری سلیاک محافظت می کند.
علائم بیماری ممکن است خود را به صورت گوارشی یا غیر گوارشی نشان دهند.برای مثال فردی ممکن است اسهال و دردهای شکمی داشته باشد، در حالی که فرد دیگر تحریک‌پذیر و افسرده باشد. در حقیقت تحریک‌پذیری از عمومی‌ترین علائم بیماری سلیاک در کودکان است.
نشانه های شایع :
۱ – درد شکمی ۲- نفخ وگاز ۳ – اسهال
۴ – مدفوع بدبو ۵- کاهش وزن ۶- کم خونی
۷- رشد کم یا کاهش وزن در کودکان
سایر علایم :
۱- احساس ضعف ۲- خستگی ۳- دردهای استخوانی و مفصلی
۴- سطح پائین ویتامینها ، بخصوص آهن ، کلسیم و فولات
۵ – استئوپروز ۶- زخمی که دیر خوب شود
افراد مختلف نشانه های کاملا متفاوتی دارند.
چگونه بیماری سلیاک تشخیص داده می شود؟
بخاطر داشته باشید بیشتر بیماران مبتلا به درد شکمی ، نفخ و اسهال بیماری سلیاک ندارند. برای شناسایی بیماری آزمایش خون و/یا اندوسکوپی می تواند کمک کننده باشد . وقتی احتمال این بیماری می رود ، ابتدا آزمایش خون انجام می شود . اگر آزمایش خون طبیعی باشد، آزمایش های دیگر لازم نیست . گاهی پزشک حدس می زند که علایم مربوط به بیماری سلیاک یا بیماری مشابه دیگری است ونیاز به اندوسکوپی وبیوپسی (نمونه برداری از بافت روده کوچک ) می باشد. تمام آزمایشات باید زمانی انجام شود که بیمار رژیم غذایی معمولی حاوی گلوتن دارد . بیمارانی که تحت بررسی هستند تا زمانیکه آزمایشات تکمیل نشده نباید رژیم غذائی شان محدود شود ، چون ممکن است نتایج اشتباه گزارش شود.
آزمایش خون:
آزمایش آنتی بادی مخصوص، برای تشخیص بیماری سلیاک استفاده می شود. این تست خون هم چنین برای کسانی که در معرض خطر سلیاک هستند ولی علائم ندارند استفاده می شود ( خویشاوندان بیماران سلیاکی) . دو آزمایشی که بیشتر استفاده می شوند آزمایش آنتی بادی اندومیزیال و ترانس آمیناز بافتی می باشند. آزمایشات دیگر نظیر آنتی بادی ضدگلیادین دقیق نیستند، زیرا ممکن است در بیمارانی که سلیاک ندارند و یا افراد سالم غیر طبیعی یا در بیمارانی که سایر مشکلات گوارشی دارند نیز مثبت می شود. آزمایش بزاق یا مدفوع از نظر سنجش آنتی بادی نامناسب است.
اندوسکوپی:
تشخیص قطعی سلیاک نیاز به نمونه برداری از روده کوچک طی اندوسکوپی دارد. اندوسکوپی با استفاده از یک لوله باریک قابل انعطاف که از دهان وارد معده وروده کوچک می شود، صورت می گیرد. نمونه ها از دیواره روده کوچک گرفته می شوند و برای بررسی تغییرات ایجاد شده توسط سلیاک زیر میکروسکوپ مورد مشاهده قرار می گیرند. این کار با تجویز یک داروی آرام بخش صورت می گیرد.
سلیاک چگونه درمان می شود؟
اساس درمان بیماری سلیاک، رژیم غذایی فاقد گلوتن است که در آن کلیه مواد غذایی حاوی گلوتن حذف می‌شوند. در بیشتر افراد، رعایت رژیم ذکر شده سبب توقف علائم می‌شود، به دنبال رعایت رژیم بدون گلوتن، آسیب‌های ایجاد شده در روده کوچک ترمیم و از ایجاد آسیب‌های بیشتر پیش‌گیری می‌شود. ترمیم پرزهای روده کوچک از زمان آغاز رعایت رژیم فاقد گلوتن شروع می‌شود و زمان دوره بهبودی، به طور معمول ۳ تا ۶ ماه خواهد بود، که البته این دوره در بزرگسالان به ۲ سال هم می‌رسد.
رژیم فاقد گلوتن، نیاز همیشگی فرد مبتلا به سلیاک است. خوردن هر نوع ماده حاوی گلوتن به هر اندازه و هر مقدار، می‌تواند به روده کوچک آسیب برساند. در رژیم فاقد گلوتن، مصرف کلیه مواد غذایی حاوی گندم، جو، چاودار و احتمالاً جودوسر ممنوع است. بیشتر حبوبات، ماکارونی، غلات و اکثر غذاهای فراوری شده، دارای گلوتن هستند. با وجود محدودیت‌هایی که وجود دارد، بیماران مبتلا به سلیاک می‌توانند رژیمی متعادل با انواع غذاها، شامل نان ، کیک و محصولاتی از این دست داشته باشند. برای مثال به جای آرد گندم از آرد سیب زمینی، برنج، سویا و آرد لوبیا استفاده کنند حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی دشوار است. بنابراین در مدتی که با رژیم جدید به تدریج خو می‌گیرید صبر پیشه کنید. برنامه‌ریزی رژیم غذایی با کمک متخصص تغذیه انجام می‌پذیرد.. گوشت، ماهی، برنج، انواع میوه و سبزی، فاقد گلتون هستند. بنابراین این گروه از بیماران می‌توانند به راحتی از این گروه‌های غذایی در برنامه غذایی روزانه خود استفاده کنند.
پیروی از رژیم فاقد گلوتن نیاز به دقت ویژه‌ای دارد. زمانی که در رستوران یا مدرسه و… غذا می‌خورید، باید مراقب منابع پنهانی گلوتن باشید. منابع پنهانی گلوتن شامل نگه‌دارنده‌ها و تثبیت کننده‌های استفاده شده در مواد غذایی مختلف هستند که در محصولات غذاهای تولید شده در داروها و دهان شویه‌ها وجود دارند. در صورتی که ترکیبات موجود در محصولات، بر روی آن درج نشده باشد شما می‌توانید با کارخانه تولید کننده تماس بگیرید و از وجود یا عدم وجود این مواد مطلع شوید. بنا بر این تنها راه درمان این بیماری حذف هر گونه فرآورده‌های گندم از رژیم غذایی است .
بیماری سلیاک با اجتناب از مصرف غذاهای حاوی گلوتن درمان می شود. گلوتن عامل بوجود آورنده التهاب در روده کوچک است و وقتی که از رژیم غذایی حذف شود ، روده بهبود می یابد و به حالت طبیعی برمیگردد. درمان دارویی ضرورت ندارد مگر در کسانیکه به رژیم فاقد گلوتن جواب نمی دهند.
حوبات زیر دارای گلوتن هستند و اصلا نباید مصرف شوند :
گندم ، جو ، چاودار و …
رژیم فاقد گلوتن:
عادت کردن به استفاده از رژیم غذایی فاقد گلوتن، نیاز به تغییراتی در شیوه زندگی دارد. کلید درک رژیم غذایی فاقد گلوتن ، مطالعه در برچسب های غذایی است. اگر غذایی مشکوک است ، از آن اجتناب نموده و فرآورده مشابه آن را که مطمئن هستید فاقد گلوتن است بیابید. غذاهای حاوی اجزاء زیر مشکوک بوده و نباید مصرف شوند تا زمانیکه کاملا از امنیت آنها اطمینان حاصل شود:
– نشاسته غذایی تغییر یافته
– پروتئینهای هیدرولیزه سبزیجات
– سس سویا
– سوپ برنج قهوه ای
– آدامس سبزیجات
آگاه باشید که داروها نیز ممکن است شامل اجزای گلوتن باشند.
مجاز :
برنج، ذرت، سویا، سیب زمینی، نشاسته ، باقلا، ذرت خوشه ای، ارزن ، گندم سیاه، آرد مغزها
چه مدت باید رژیم فاقد گلوتن را رعایت کرد؟
وقتی تشخیص بیماری سلیاک مسجل شد ، تا پایان عمر باید از رژیم فاقد گلوتن استفاده کرد. ممکن است در ابتدا دشوار باشد ولی افراد خیلی زود عادت می کنند.
آیا راه دیگری برای درمان سلیاک وجود دارد؟
خیر ، راه درمان دیگری وجود ندارد. تمام بیماران سلیاکی باید رژیم فاقد گلوتن را رعایت کنند . معمولا نیازی به دارو نیست . مکملهای ویتامین ، کلسیم ومنیزیم گاهی لازم است اما مصرف مکمل باید توسط پزشک کنترل شود. استروئیدها یا داروهای دیگر به ندرت برای تضعیف سیستم ایمنی استفاده می شوند، اما فقط در بیمارانی که شدت بیماریشان زیاد است.
اگر رژیم فاقد گلوتن رعایت نشود، چه اتفاقی می افتد؟
بیماران سلیاکی که رژیم فاقد گلوتن را رعایت نمی کنند ، معمولا از علایم درد شکم ، نفخ ، گاز روده و اسهال رنج می برند. در مجموع ، این بیماران در خطر بیشتری برای پیشرفت سلیاک ، احتمال سرطان روده کوچک و تنگی روده کوچک بدنبال التهاب هستند.
سایر عوارض بیماری سلیاک چیست ؟
سایر علائمی که رژیم فاقد گلوتن باعث بهبود آنها می شود شامل: خستگی ، رشد ناچیز، کاهش قد در بزرگسالی ، استئوپروز( پوکی استخوان ) ، دردهای استخوانی ومفاصل ، اشکال در باروری ، تنگی روده ، سرطان مری و روده کوچک ، لنفوم (نوع دیگری از سرطان) و نوروپاتی (عدم توانایی راه رفتن و گیجی که به تدریج بدتر می شود.)
http://fooda.ir